Eksperyment/The Experiment

W 1971 roku grupa psychologów z Uniwersytetu Stanford przeprowadziła behawioralny eksperyment, polegający na symulacji życia więziennego przez ochotników. W badaniu wzięły udział 24 osoby, których podzielono na strażników i więźniów. Za każdy dzień eksperymentu uczestnicy mieli otrzymać 15 dolarów, ale tylko pod warunkiem, że dotrwają do końca.  Doświadczenie przerwano jednak już 6. dnia, gdy stało się jasne, że strażnicy zaczęli zachowywać się jak tyrani, a więźniowie mieć problemy psychiczne.

Eksperyment amerykańskich badaczy stał się inspiracją dla Paula Scheuringa, znanego głównie jako producent „Skazanego na śmierć”, do nakręcenia w 2010 roku głośnego filmu z Adrienem Brody i Forestem Whitakerem. Reżyser zmienił kilka szczegółów, by dodać produkcji pazura, ale zasadniczo przekaz i rodzące się pytania pozostały takie same.

Głównym bohaterem filmu Scheuring uczynił Travisa, który właśnie stracił pracę i co za tym idzie, poszukuje nowej. Nic więc dziwnego, że jego wzrok przykuwa ogłoszenie w gazecie, którego autorzy oferują 1000 dolarów za każdy dzień eksperymentu. Łatwa kasa zwykle przyciąga wielu chętnych i tak też jest tym razem. Naukowcy poddają jednak ochotników serii testów, starając się wybrać osoby bez kryminalnej przeszłości i nieprzejawiające agresji. Nasz bohater (w tej roli Adrien Brody) oczywiście zostaje zakwalifikowany i wyznaczonego dnia stawia się wraz 

z pozostałymi wybrańcami, by rozpocząć dziką i krwawą walkę o przetrwanie.

„Eksperyment” to mocny i wciągający thriller psychologiczny, który porusza kilka ciekawych zagadnień, m .in. jak człowiek wpasowuje się w nową rolę społeczną, jak na psychikę wpływają władza i pieniądze, i jak daleko można się posunąć, by zdobyć władzę. Zachowanie strażników determinuje przede wszystkim czerwona lampka, której zapalenie grozi przerwaniem eksperymentu i utratą tysięcy dolarów. Szybko okazuje się, że więźniowie nie chcą przestrzegać wyznaczonych reguł, a „klawisze” muszą sprytnie temu zaradzić. Dochodzi do kilku zatargów, które potęgują agresję u niektórych uczestników. W symulacji biorą udział różne osoby i każda z nich inaczej dostosowuje się do przypisanej roli. Travis zostaje szybko wybrany przywódcą więźniów i stara się bronić ich praw, podczas gdy Barris jako główny strażnik zbyt mocno wczuwa się w swoją rolę. Mamy też chorego na cukrzycę Benjy’ego, który pozbawiony insuliny, szybko traci siły, lalusia Oscara i lubiącego ostrą zabawę Helwega. 

Właściwą akcję przerywają migawki z rozmów z kandydatami, dzięki którym można więcej dowiedzieć się o ich przeszłości i zrozumieć przyczyny ich działań. Największą i najbardziej wstrząsającą przemianę przechodzi Barris, który przed zamknięciem wydawał się być najbardziej cywilizowanym z uczestników: jako jedyny na przesłuchanie przyszedł w garniturze i wyraźnie odstawał od grupy. W więzieniu sytuacja uległa jednak zmianie: Barris zdaje się nie tyle udawać strażnika, co faktycznie nim być i zaczyna ujawniać swoje sadystyczne skłonności. Wcielający się w tę postać Forest Whitaker udowodnił swoją klasę jako aktor i stworzył najciekawszy portret psychologiczny filmu.

„Eksperyment” zrobił na mnie piorunujące wrażenie, jednocześnie wywołując skrajnie różne reakcje. Przez cały czas trwania filmu byłam zaciekawiona i niespokojna, jak to wszystko się skończy. Po raz kolejny potwierdziła się także moja teoria, że człowiek to najgorsze i najbardziej bezlitosne zwierzę, a najbardziej przerażające jest chyba to, że w badaniu wzięły udział przeciętne osoby, teoretycznie nieprzejawiające agresji…

Ocena: 8/10.