„Dom ciszy” Orhan Pamuk - czy czytacie Noblistów?

Zanim przejdę do właściwego tematu, a więc opisu moich odczuć po lekturze „Domu ciszy” Pamuka, chciałabym się dowiedzieć, czy Wy, Kochani, czytacie Noblistów? Pewnie zastanawiacie się, dlaczego pytam. Już wyjaśniam: ponieważ „Dom ciszy” wypożyczyłam z biblioteki, sądziłam, że książka będzie wyglądała na mocno zużytą, w końcu leży już na półce 3 lata. Tymczasem otrzymałam egzemplarz, wyglądający jak nowy, z lekkim zagięciem okładki i mocno odznaczający się od pozostałych książek „w okolicy”. One wyglądały jakby faktycznie ktoś je czytał, podczas gdy powieści Pamuka wydały mi się dość dziewicze. Zaciekawiona poszłam poszukać innych Noblistów: i tak Llosa jest często czytany, podobnie jak Lessing i Steinbeck, natomiast Coetzee, Saramago, Le Clezio nie cieszą się zbyt dużą uwagą czytelników. Jestem ciekawa Waszego zdania na ten temat, no a teraz wracamy (jak mawiała moja nauczycielka WOSu, gdy opowiedziała za dużo anegdotek).

„Dom ciszy” to moje pierwsze literackie spotkanie z Pamukiem i z literaturą turecką w ogóle. Nie miałam pojęcia, czego się spodziewać. Jednak już po przeczytaniu pierwszych kilku rozdziałów, wiedziałam, że to był strzał w dziesiątkę. Dostałam powieść na wskroś przesiąkniętą tureckimi realiami z galerią niebanalnych osobowości. Dzieło bardzo tureckie, ale też z uniwersalnym przesłaniem. Czy warto więc czytać Noblistę Pamuka? Tak.

Fatma jest bardzo starą kobietą. Żyje w ciszy, całymi dniami, gapiąc się w sufit. Jej jedynym towarzyszem jest Recep – karzeł, służący w rodzinie od lat. Niedługo z coroczną wizytą przyjedzie trójka wnuków Fatmy, co skutecznie zakłóci spokój domu. Jak staruszka zniesie tę wizytę i jak zareaguje na wieść, że jej wnuczka jest komunistką, a wnuk marzy o wyjeździe do Ameryki? Na dodatek o przybyłych przypomni sobie ich kolega z dzieciństwa, a obecnie nacjonalista Hasan.

Na książkę składają się 32 rozdziały, z których każdy jest wewnętrznym monologiem jednej z pięciu osób. Co charakterystyczne, mówią głównie mężczyźni: Recep, Hasan, Faruk i Metin. Jedyną kobietą, która otrzymała głos jest Fatma. Jej wnuczkę Nilgun poznajemy poprzez to, co myślą inni. Ona sama, choć jest bardzo ważną postacią powieści, nie otrzymała możliwości wypowiedzenia się. Akcji jest tu niewiele, główną część stanowią myśli bohaterów – jedne są mniej, inne bardziej składne. Na szczególną uwagę zasługują części Fatmy, która jest tak oderwana od rzeczywistości, że nikt z świata zewnętrznego nie jest w stanie przeniknąć do jej świadomości. Kobieta nieustannie wraca wspomnieniami do przeszłości, do czasów, kiedy jeszcze żył jej mąż Selahattin. Dzięki retrospekcjom czytelnik może poznać ciekawą historię rodzinną i lepiej zrozumieć zachowanie staruszki. Fabuły nie otrzymujemy podanej na tacy: trzeba samemu wszystko poskładać, by ujrzeć całość.

„Jak miałam zrozumieć wiele lat później – leżąc sama w łóżku i rozmyślając – gdy dobiegnie końca ta podróż powozem w jedną stronę, nie będzie można znowu w nią wyruszyć, nie będzie można znowu zacząć życia. Ale jeśli ma się książkę, to choćby była ona nie wiem jak zagmatwana i niezrozumiała, gdy jej lektura dobiegnie końca, można zacząć ją czytać od początku, by zrozumieć to, co przedtem było niejasne, i na nowo pojąć życie.”

„Dom ciszy” to opowieść przede wszystkim o młodości, o wszystkich jej cieniach i blaskach. Nie zabrakło także nieśmiertelnego konfliktu Wschód – Zachód, kultury i historii Turcji. Hasan jest typowym reprezentantem swojego pokolenia: zbuntowany i agresywny nacjonalista. Zdecydowanie czuje się gorszy od dawnych kolegów. Podobnie rzecz się ma z Metinem: po powrocie w rodzinne strony spotyka starych przyjaciół, którzy nie muszą martwić się o przyszłość, bo ich rodzice są bogaci. Tymczasem jego rodzina straciła majątek wraz z biżuterią babki i Metin musi ciężko pracować, by móc sobie pozwolić na cokolwiek. Pozuje jednak na kogoś, kim nie jest, ukrywając prawdę przed rówieśnikami. Pamuk porusza także temat miłości, tej, która nie ma prawa nigdy się wydarzyć. Także miłość, jako nieodłączna część dojrzewania, przynosi bohaterom tylko cierpienie.

Ważne u Pamuka jest rozdarcie pomiędzy Wschodem a Zachodem, czego świetnym przykładem jest Selahattin. Dziadek rodu poświęcił życie, by stworzyć wielotomową encyklopedię, mającą stanowić pomost pomiędzy kulturami wschodnią i zachodnią. Chciał być tym, który oświeci naród i wyzwoli od zabobonów. Kompletnie odmienną postawę reprezentuje jego żona. Fatma jest konserwatystką, która za nic w świecie nie zmieni raz nabytych poglądów, a męża uważa za szaleńca. 

Duże brawa należą się tłumaczce, która w przypisach opisała każdą potrawę, którą spożywali bohaterowie, a także przytoczyła niezbędne dla zrozumienia powieści tło historyczne i społeczne. 

„Dom ciszy” to jedna z tych książek, które zapamiętuje się na długo. Nie mogę jednak wystawić maksymalnej oceny, bo rozdziały Faruka trochę mnie wynudziły. Może stało się tak dlatego, że jest to najmniej wyrazista z postaci i w dodatku dość denerwująca.

Ocena: 8/10.