100 książek wg BBC: „Rok 1984” George Orwell

Przenieśmy się na chwilę w przeszłość, do Londynu w  roku 1984. Jesteśmy przybyszami z obcego kraju i jakimś cudem udało się nam przedostać przez wszechobecną kontrolę. Zakładamy charakterystyczny granatowy kombinezon i staramy się nie wyróżniać z tłumu. Każdy nasz krok jest śledzony przez Policję Myśli, a z licznych plakatów spogląda na nas Wielki Brat, potężny członek Partii, którego nikt nigdy nie widział. Może jakimś cudem uda nam się przeżyć tę niebezpieczną wyprawę i opowiedzieć potomnym to, co zobaczyliśmy. Może ktoś nam uwierzy. Może. Na razie jesteśmy zdani tylko na siebie i mamy pewność, że nie możemy zaufać nikomu, bo szpiedzy są wszędzie, a w obliczu tortur każdy w końcu „sypie”. 

Jakoś udaje się nam przedostać do Ministerstwa Prawdy, a tam zauważamy Winstona Smitha, przeciętnego pracownika archiwum. Jak się dowiadujemy zadanie Winstona polega na fałszowaniu przeszłości, manipulowaniu faktami tak, by były zgodne z aktualną polityką Partii. Mężczyzna zaciekawia nas na tyle, że zaczynamy go śledzić i tak odkrywamy jego zamiłowanie do reliktów przeszłości i prowadzenie pamiętnika, co, jak wiemy, grozi ewaporacją, czyli całkowitym wymazaniem z rzeczywistości… Poza patrzeniem jak Winston się pogrąża nie możemy zrobić nic, bo wszelka walka pozbawiona jest sensu. Wielki Brat jest wszędzie i nieustannie patrzy…

„Rok 1984” angielskiego pisarza, George’a Orwella, to najmocniejsza antyutopia, jaką dotąd czytałam. Ta historia wgniata w fotel od pierwszych minut, ciekawi tak bardzo, że trudno się od niej oderwać i w jakiś sposób fascynuje. No bo jak tu przejść obojętnie nad książką, wydaną w roku 1949, a przecież wciąż tak bardzo poruszającą? U Orwella nie ma jednostki, jest kult Partii, manipulacja i niekończąca się wojna pomiędzy trzema supermocarstwami: Oceanią, Eurazją i Wschódazją. Pisarz do tego stopnia zadbał, by czytelnik uwierzył w tę historię, że nawet zacytował fikcyjną książkę, szczegółowo opisującą panujące w opisywanym okresie układy.

„W obliczu bólu nie ma bohaterów”

Poprzez postać Winstona pokazał czytelnikom, że jednostka nie liczy się wobec władzy i Partii,  a jej sprzeciw może być tylko tymczasowy i złudny, bo nie ma na świecie osoby, która wobec najstraszliwszych tortur nie wyrzekłaby się własnych przekonań i ideałów. Najbardziej wstrząsnęły mną jednak dzieci, od małego szpiegujące swoich rodziców i bez chwili wahania donoszące na nich władzom. Aby zapanować nad człowiekiem, wystarczy zatruć mu umysł, zmanipulować i pozwolić, by wierzył, że inne rozwiązanie jest niemożliwe i że kiedyś było tylko gorzej, dlatego u Orwella najgorszą zbrodnią jest myślozbrodnia…

 „Czy nie rozumiesz, że nadrzędnym celem nowomowy jest zawężenie zakresu myślenia? W końcu doprowadzimy do tego, że myślozbrodnia stanie się fizycznie niemożliwa, gdyż zabraknie słów, żeby ją popełnić. (...) Z roku na rok będzie coraz mniej słów i coraz węższy zakres świadomości.”

Postać anonimowego Wielkiego Brata i hasło „Wielki Brat patrzy” stały się inspiracją dla twórców programu „Big Brother”, który jakiś czas temu świecił triumfy na całym świecie. Wybrane osoby były zamykane w specjalnie przygotowanym domku, gdzie miały żyć pod nieustanną obserwacją i obowiązkowo chodzić na spotkania do tzw. Pokoju Zwierzeń. Z dzisiejszej perspektywy zastanawiam się, jak tego typu program mógł zdobyć taką popularność? Czy ma to związek z naszą chęcią podglądactwa i wtrącania się w nie swoje sprawy? Pewnie trochę tak. Kilkanaście lat temu jednak bardziej niż dlaczego, interesowało mnie co i podobnie jak koledzy i koleżanki ze szkoły podstawowej, codziennie, z wypiekami na twarzy, włączałam TVN i podglądałam życie Manueli, Gulczasa, Klaudiusza, Alicji, Janusza i innych.

Ocena: 8,5/10.

Czytaj też o innych antyutopiach:
„Opowieść podręcznej" Margaret Atwood
„Nowy wspaniały świat" Aldous Huxley