O absurdach PRL-u inaczej: „Piaskowa góra” Joanna Bator

Pewnie nie raz słyszeliście od Waszych babć, że za komuny było lepiej. A bo pracę mieli wszyscy, a nikt się nie przepracowywał, i jakoś tak raźniej było, jak nikt się nie wychylał, a wszyscy mieli po równo. W krajobraz Polski już na zawsze wpisane będą szare, nijakie blokowiska, wypełnione jednakowymi mieszkaniami i bolączkami ich mieszkańców, którzy stali się ofiarami socjalistycznego eksperymentu. Na jednym z takim pereelowskich osiedli akcję swojej książki umieściła Joanna Bator, czyniąc z Piaskowej góry miejsce na wskroś przesiąknięte komunistyczną mentalnością.

W jednym z mieszkań na wałbrzyskiej Piaskowej górze mieszka Jadzia Maślak z córką Dominiką i mężem górnikiem Chmurą. Jadzia to typowa kobieta tamtych czasów: pulchna, rumiana, zapatrzona w brazylijską telenowelę „Niewolnica Isaura”, prosta i taka sama. W jej pachnącym octem życiu nie ma miejsca na inność, bo inność jest zła, niewłaściwa i co by ksiądz powiedział. Oj, śmieje się Jadzia, jak się stary Chmura napije, ale dobrze, że w domu, po cichu, żeby sąsiedzi nie widzieli, bo tak po kryjomu to można, choćby się i rzygać miało, byleby tylko się ludzie nie dowiedzieli, bo co mają gadać. A skąd się ta Dominika, taka buszmenka jedna, wzięła? Taka niepodobna do rodziców? I jak te jej włosy na komunię ułożyć, jak się tak kręcą, a włosy Jagienki Pasiak to idealne są, a czemu mi się takie inne dziecko przytrafiło, a nie taka grzeczna i ułożona Jagienka, jej rodzice to dopiero dumni są. I gdzie ja męża dla tej Dominiki znajdę? Może by ją za Niemca wydać, to status rodziny się polepszy, bo sąsiadka córkę za Niemca z Bawarii wydała i teraz paczki dostają, a tam takie słodycze i zakąski, że u nas nie ma. Oni to dobrze mają, może by tak Dominikę za Niemca wydać…

Powyższy akapit to próba własna pokazania Wam, czego po powieści Joanny Bator możecie się spodziewać. Narracja jest gęsta i mętna, pozbawiona dialogów i wszelkich innych przerywników, a styl łączy w sobie prostotę i elegancję. Czytając fragmenty poświęcone Jadzi Maślak, mamy wrażenie, że siedzimy w jej głowie i widzimy właśnie luźny zapis jej myśli. Styl zmienia się więc w zależności od tego o kim i o czym akurat czytamy. Naturalistyczne, pełne porównań opisy, sprawiają, że czytanie „Piaskowej góry” jest literacką ucztą dla wytrawnych, taką na której podaje się zarówno creme brulee, jak i golonkę. Mamy więc trochę wulgaryzmów i wyszukanego słownictwa, ale przede wszystkim dużo prostoty, idealnie oddającej szarego ducha PRL-u.

„Piaskowa góra” stanowi wnikliwą i bolesną wiwisekcję socjalistycznego społeczeństwa, jest zdecydowanym i mocnym ciosem w polską mentalność, i zarazem świetną powieścią obyczajową. Joanna Bator napisała sagę rodzinną, która poraża swoją realnością i gorzką ironią. Głównymi bohaterkami uczyniła zaś trzy pokolenia kobiet, główną oś fabuły snując jednak wokół Jadzi Maślak. Autorka bezlitośnie obnaża przywary, wtykając przysłowiowy kij w mrowisko, pokazując gorzką i smutną prawdę o szarościach PRL-u i moralnej brzydocie. Bohaterowie „Piaskowej góry” są ludźmi z krwi i kości, osobami, które z pewnością znacie z autopsji, opowieści krewnych lub filmów. Pojawienie się Dominiki budzi niemały zamęt w tym jednakowym i poukładanym świecie. Jej inność ukazuje ksenofobię i nietolerancję Polaków, cechy, które przecież nadal często spotykamy w naszym kraju, pomimo, że czasy komunistyczne już dawno za nami.

Już wsiada w pociąg Jadzia Maślak z jedną i drugą sąsiadką i do stolicy jadą, do Warszawy, a tam najcudowniejszą chwilę w życiu przeżyją, a jak! Sama niewolnica Isaura z Leonciem Polskę odwiedzą, i już wszystkie matki PRL-u włosy na czarno farbują, suknie na modę brazylijską przerabiają, i jadą po 10 w jednym przedziale, i kiszą się, i śmierdzą, i plotkują, i och, jaki ten Leoncio przystojny, u nas w Wałbrzychu to nie ma takich, a ksiądz coś się ostatnio dziwnie zachowuje, chyba jaki romans ma czy co, podobno na tarasie z jaką był, a stara Chmurowa znowu paczkę z Niemiec dostała, od tej Grażynki, tej co się ze wszystkimi kurwiła, a teraz żyje sobie jak królowa, w tej Bawarii niemieckiej, bo Niemca bogatego dorwała, a…

Ocena: 8,5/10.