„Dziennik norymberski” G.M. Gilbert, czyli zapis procesu nazistów

„Ribbentrop był całkowicie obezwładniony głosem i postacią Hitlera. Łkał niczym dziecko nad przywróconym do życia ojcem: „Czy nie czujecie niesamowitej siły jego osobowości? Czy nie rozumiecie, jak szturmem zdobywał serca ludzi? Nie wiem, czy możecie, ale my możemy to poczuć. To jest wstrząsające”.

G.M. Gilbert, psycholog sądowy, odsłania kulisy jednej z najgłośniejszych rozpraw w historii. Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze osądził 22 zbrodniarzy nazistowskich w czasie trwającego ponad 10 miesięcy procesu. Orzeczono 12 wyroków śmierci i 3 uniewinnienia, pozostali zaś zostali skazani na dożywocie lub długie lata więzienia. 

„Dziennik norymberski” stanowi nie tylko zapis przebiegu procesu, ale też skupia się na reakcjach oskarżonych na przedstawione zarzuty, a także ich stosunku do Hitlera i ideologii nazistowskiej. Dzięki skrupulatnym notatkom Gilberta, można sporo dowiedzieć się o motywacjach i psychice nazistów. Książka, napisana jest beznamiętnym i pozbawionym emocji tonem, autor wiernie przedstawia rozmowy, jakie przeprowadził z oskarżonymi, nie atakując ich jednak. Zadaje niewygodne pytania i cierpliwie czeka na odpowiedź. Słucha kłamstw i wykrętów, i zapisuje wszystko, nawet to, co najbardziej nieprawdopodobne.

Dużą zaletą książki jest zarysowanie sylwetek więźniów. Zachowanie i sposób myślenia niektórych z nich były wręcz niewiarygodne, nawet jak na te okoliczności. Streicher upierał się, że wszyscy przedstawiciele oskarżenia są Żydami; Göring kreował się na mężnego rycerza, podczas, gdy w rzeczywistości był tchórzem, który nie potrafił przyznać się do winy; Höss z wyraźną obojętnością opisywał życie w Auschwitz; Frank odczuwał skruchę i otwarcie oskarżył Hitlera i nazizm. Niemalże wszyscy oskarżeni twierdzili, że nic nie wiedzieli o obozach koncentracyjnych i masowej eksterminacji. Winą obarczali tych, którzy popełnili samobójstwo jeszcze przed zakończeniem wojny, a więc Hitlera i Himmlera. Ciekawa jestem, jak wyglądałby przebieg procesu, gdyby na ławie oskarżonych zasiadł Führer. Czy ci, którzy przyznali się do winy, odważyliby się potępić przywódcę III Rzeszy? I co powiedziałby Hitler? Na te pytania niestety nigdy nie poznamy odpowiedzi.

 „Streicher upierał się, że są [szczególne] fizyczne cechy żydowskie, choć z wieloma wyjątkami(…). Stwierdził, że po pierwsze można to było wielokrotnie rozpoznać po oczach(…). Odkrył jednak, że bardziej znaczący od żydowskich oczu był żydowski tyłek(…).”

Do „Dziennika norymberskiego” mam jednak jedno zastrzeżenie: Gilbert nie przedstawił wniosków, jakie wysnuł z obserwowania i rozmów z nazistami. Tej fascynującej i wstrząsającej książce ewidentnie brakuje zakończenia. Wszak autor we wstępie pisze, że chce „wiedzieć, co skłoniło ludzi do przyłączenia się do ruchu nazistowskiego i dokonania takich zbrodni.” Oczywiście każdy czytelnik może sam zinterpretować przedstawione fakty, nie mniej jednak zabrakło mi podsumowania z psychologicznego punktu widzenia. Myslę, że to bardzo wzbogaciłoby lekturę.

Dziwi mnie jedno: dlaczego książka ukazała się w Polsce dopiero teraz, skoro jej pierwsze wydanie miało miejsce już w 1947 roku?

Ocena: 8/10.